روایتی از عقد‌های بالای سر حضرت در حرم امام رضا(ع) | «بله» ­های فرخنده

الهام مهدیزاده | شهرآرانیوز؛ «النِّکَاحُ سُنَّتِی فَمَنْ رَغِبَ عَنْ سُنَّتِی فَلَیْسَ مِنِّی ...»؛ «عروس خانم! وکیلم؟» عروس سپید پوشیده است و به امام مهربانی‌ها (ع) متوسل می‌شود برای بخت سپید. با مچ بندی از گل‌های بهاری قرآن را باز می‌کند و سوره نور را می‌خواند. داماد کنارش روی سجاده ترمه‌ای نشسته است و لحظه شماری می‌کند برای گرفتن یک «بله». یک بله فرخنده که به نام امام رضا (ع) متبرک است. عاقد خطبه را سه بار قرائت می‌کند و می‌پرسد؛ «عروس خانم! وکیلم؟» عروس در جواب سومین پرسش آرام می‌گوید: «با اجازه امام رضا (ع) و پدر و مادرم بله.»

حال و هوای متفاوت حرم در دهه کرامت

شوروشعف با شلوغی جمعیتی که برای آستان بوسی رضوی راهی حرم مطهرند با هم درآمیخته است. جلوی بیشتر مغازه‌های خیابان شیرازی پرچم‌های رنگی مزین به نام علی ابن موسی الرضا (ع) تکان می‌خورد. چند ساعت به غروب آفتاب مانده و هوا گرم است. در رینگ حرم و قبل از ورودی، دو خانم با جعبه شیرینی و شکلات به استقبال مردم می‌آیند. هر دو با یک جمله مشترک شیرینی را تعارف می‌کنند؛ «عیدتان مبارک! زیارت رفتید، التماس دعا.»

با شیرینی تعارفی آن‌ها کام برخی زائران روضه رضوان شیرین می‌شود. کمی جلوتر ورودی حرم شلوغ است و خدام با حساسیت و دقت، زائران را بازرسی می‌کنند. خانمی داخل کیفش یک بسته شکلات دارد. می‌گوید: «برای عقد بالای سر حضرت می‌خواهیم. امروز عقد پسر خواهرم است و به عنوان تنها خاله داماد می‌خواهم کمی شکلات ببرم داخل.» آوردن وسائل مربوط به مراسم عقد مثل آینه و شمعدان، گل و قند به داخل رواق ممنوع است، اما مقداری شکلات ایرادی ندارد برای همین خادم تبریکی می‌گوید و اجازه ورود می‌دهد.

جمعیت زائرانی که برای زیارت آمده اند، بیشتر و پرشورتر از روز‌های قبل است. اصلا حال و هوای حرم در اعیاد متفاوت است؛ علی الخصوص در دهه کرامت که یک سویش ولادت خواهر امام رضا (ع) است و سوی دیگرش ولادت خود امام مهربانی‌ها (ع).

مهمانان غیر مشهدی سفره‌های عقد حرم

رواق دارالحجه در طبقه زیرین بست شیخ طوسی حرم مطهر میعادگاه زوج‌های جوان است برای بستن پیمان زندگی جدید دونفره شان.

مشهدی‌ها طبیعی است که با این رواق خاطره داشته باشند، چون حتما یکی از خانواده یا اقوامشان در اینجا پیوند زندگی مشترک خود را بسته اند، اما چند وقتی است که زائران را هم می‌شود اینجا دید.

یکی از خدام می‌گوید: «عروس و داماد‌ها از جا‌های مختلف می‌آیند؛ خودم زوج‌های اصفهانی، سیرجانی و کرجی را اینجا دیده ام که برای جاری شدن عقد خود به مشهد و حرم مطهر آمده اند.» برخی از زائران هم به شکلی دیگر از شیرینی این اتفاق بهره مند می‌شوند و فقط برای تماشای لحظه ‍‌های زیبای پیوند یک زوج می‌آیند و در کنار خانواده‌های عروس و داماد برای خوشبختی آن‌ها دعا می‌کنند. اغلب دعا‌ها برای بخت بلند و عاقبت به خیری دو جوانی است که اینجا یکی شده اند.

صدیقه خانم که از خادمان قدیمی این رواق است در توضیح چندوچون عقد‌های بالای سر حضرت می‌گوید: به اعتقاد من همه مشهدی‌ها حداقل یک بار برای عقد یکی از عزیزان خود شیرینی این اتفاق مبارک را درک کرده اند. ضمن اینکه آوازه عقد‌های بالای سر حضرت همه جا پیچیده است. یک بار شاهد عقد یک عروس و داماد افغانستانی بودم. داماد متولد ایران بود و خانواده عروس همه از افغانستان آمده بودند تا پیوند عقدشان را در حرم برگزار کنند.

او ادامه داد: به طور عمده عقد بالای سر حضرت در مناسبت‌های شادی به ویژه ایام میلاد ائمه (ع) و اعیاد در حرم مطهر رضوی انجام می‌شود.

سفره‌هایی برای شروع زندگی جدید

چند سفره تزئین شده عقد بافاصله چیده شده تا پاسخگوی تعداد زیاد زوج‌هایی باشد که ایام دهه کرامت را برای شروع زندگی مشترک خود انتخاب کرده اند؛ قرآن، آینه، یک سبد گل و دو سجاده ترمه سادگی هر سفره را تکمیل کرده است.

در حاشیه رواق چند نفر شناسنامه‌های داماد، عروس و پدر عروس را می‌گیرند و پس از ثبت اطلاعات در سامانه، آن‌ها و همراهانشان را برای نشستن پای یکی از سفره‌های پهن شده راهنمایی می‌کنند. آن طور که می‌دانم خطبه عقد در آستان رضوی، فقط به صورت دائم و در صورت به همراه داشتن تأیید محضر و نتایج آزمایش‌های پیش از عقد اجرا می‌شود.

یکی از خادمانی که مشغول چک کردن شناسنامه‌های زوج هاست می‌گوید: قبلا روحانیونی که کارت داشتند عقد‌ها را جاری می‌کردند، اما الان حدود پنج سالی می‌شود که روحانیونی برای این کار به صورت ویژه گزینش می‌شوند.

او اضافه می‌کند: زمان قانونی برای اجرای مراسم عقد در حرم مطهر رضوی بیست دقیقه است و ظرفیت پذیرش مهمان نیز برای هر عقد بیست نفر است؛ برای همین بیشتر زوج‌ها فقط با پدر و مادر و اقوام درجه یک خود به اینجا می‌آیند.

هدف الگوگیری از ائمه (ع) است

علی حسینی یکی از پدر‌هایی است که برای خواندن خطبه عقد دخترش به اینجا آمده است. از او دلیل آمدنشان را می‌پرسم. می‌گوید: فلسفه انجام عقد در بالای سر مضجع شریف حضرت رضا (ع) این است که زوج‌ها با حضور در حرم این امام همام (ع) از ایشان برای داشتن زندگی مؤمنانه و پر از خیروبرکت یاری بطلبند و علاوه برآن از ساده زیستی و سیره زندگی ایشان الگو بگیرند.

آن طور که داماد آقای حسینی می‌گوید آن‌ها چند روز قبل در سامانه‌ای که مربوط به همین موضوع است ثبت نام کرده اند تا امکان جاری شدن عقدشان در روز‌های شلوغ دهه کرامت در حرم مطهر رضوی ممکن شود.

در اطراف ما بیشتر سفره‌ها پر است و خطبه خوانی عقد شرعی زوج‌ها جریان دارد. همراه خانواده‌ای می‌شوم برای نشستن پای سفره‌ای که تازه خالی شده است.

عروس و داماد روی دو سجاده ترمه می‌نشینند. پدر و مادرشان هم کنارشان هستند و تا آمدن عاقد شرایط را برای جاری شدن خطبه آماده می‌کنند. مادر عروس به یمن شیرینی این وصال کمی شکلات روی سجاده عروس و داماد می‌گذارد بعد هم چادر سپیدی را که خانواده داماد آورده می‌کشد بر سر دخترش و آرام آرزوی عاقبت به خیری این زوج جوان را نزدیک گوششان زمزمه می‌کند. عاقد هم می‌رسد و قبل از خواندن خطبه اصلی ابتدا شرایط ضمن عقد را به داماد می‌گوید.

با پذیرفتن این شرایط از سوی داماد، انگار همه چیز مهیای شروع یک عاشقانه دونفره در قطعه‌ای از بهشت است. قرآن باز می‌شود تا زوج جوان با هم سوره نور را بخوانند. از خواندن قرآن و روبوسی فامیل که فارغ می‌شوند از عروس خانم درباره حس و حالش می‌پرسم.

می‌گوید: ما در شهر امام رضا (ع) زندگی می‌کنیم و از کودکی یاد گرفته ایم که همه لحظات زندگی مان را با امام رضا (ع) تقسیم کنیم؛ برای همین دوست داشتم پیوند زناشویی خود را زیر سایه آقا ببندم. داماد هم با او هم نظر است و می‌گوید: خیلی خوشحالم که در محضر، ولی نعمتمان زندگی مشترکم را شروع کرده ام.

سنت عقد بالای سر حضرت

مراسم خواندن خطبه شرعی عقد ازدواج در قسمت بالای سر مضجع نورانی حضرت امام رضا (ع) یا همان «عقد بالای سر حضرت» رسمی است که مشهدی‌ها از باب تیمن و تبرک برای زوج‌های جوان انجام می‌داده اند و عقد محرمیت فرزندانشان را در جوار روضه منوره و در رواقی که منتهی به بالای سر حضرت می‌شده است جاری می‌کرده اند.

البته بستن پیوند همسری با اذن امام رضا (ع) تاریخچه دقیق و مشخصی ندارد، اما آن طور که گفته شده در زمان پهلوی اول که حرم مطهر امام رضا (ع) بخش زنانه و مردانه نداشته است و همه به دور ضریح می‌چرخیده اند، در همان قسمت بالای سر حضرت، خطبه‌های عقد هم جاری می‌شده است.

در آن دوران بیشتر زوج‌ها تنها با والدین خود در این مراسم شرکت می‌کرده اند و باتوجه به شمار کم زائران و نیز تفکیک نشدن جایگاه زنان و مردان، خواندن خطبه عقد در بالای سر با مشکلی مواجه نبوده است.

بعد‌ها که زائران بیشتر می‌شوند و قسمت زنانه و مردانه در محدوده ضریح حرم مطهر رضوی جدا می‌شود مراسم عقد در مکان‌های مختلفی از حرم مطهر از جمله دارالزهد، دارالسیاده، صحن انقلاب اسلامی، صحن آزادی، صحن جمهوری اسلامی و پشت پنجره فولاد صحن انقلاب اسلامی برگزار می‌شود که بی نظمی‌هایی را به همراه دارد.

برای همین زمانی که در سال ۱۳۶۸ دارالولایه به بهره برداری می‌رسد، برگزاری مراسم عقد زوج‌های جوان به این محل جدید انتقال می‌یابد.

چند سال بعد نیز دارالولایه به محل رفت وآمد بسیاری از زائران تبدیل می‌شود، برای همین در سال ۱۳۹۰ رواق شیخ طوسی، در گوشه هشتی ضلع غربی رواق تازه تأسیس دارالحجه، به صورت شبانه روزی برای پیوند‌های آسمانی در نظر گرفته می‌شود.

این رواق در حدفاصل صحن انقلاب و ورودی شیرازی در طبقه زیرین بست شیخ طوسی واقع شده است و یک سوی آن به رواق دارالحجه می‌رسد. امروزه هم بیشتر خانواده‌های مشهدی و برخی زائران ایرانی و خارجی که به زیارت حرم مطهر امام رضا (ع) می‌آیند، برای ازدواج رسم عقد بالای سر حضرت را به جا می‌آورند.

پیوند در پناه امن حرم

خطبه سفره کناری هم خوانده شده است. عروس و داماد هنوز بر سجاده نشسته اند. عاقد از آن‌ها می‌خواهد که دعا کنند. می‌گوید: «این لحظه، یک لحظه آسمانی است. دعا اجابت می‌شود. هرچه می‌خواهید، از خدا طلب کنید.» عروس و داماد هم انگار که بخواهند همه آرزوهایشان را در یک جمله خلاصه کنند، در سکوت لب می‌جنبانند.

عاقد هم چند دعا به دعا‌های آن‌ها اضافه می‌کند و رو به خانواده زوج جوان می‌گوید: «دست‌ها را رو به آسمان بگیرید. بارال‌ها به محمد و آل محمد (ص) مهری ابدی و عشقی پاینده به این عروس و داماد و همه جوانان ما عطا کن. بارال‌ها به این عروس و داماد و همه زوج ها، نسلی شایسته و پاک عطا بفرما.»

دعا‌ها که تمام می‌شود، عاقد رو به پدر عروس می‌گوید: «حاج آقا بفرمایید و در محضر امام رضا (ع) دست این دو جوان عزیز را در دست هم بگذارید.»

مو‌های سپید و چهره چین افتاده پدر عروس نشان از گذر عمر دارد. برای بلند شدن کمی اذیت می‌شود. دخترش حال زانو‌های دردناک او را می‌داند و دستش را می‌گیرد. داماد هم به کمک همسرش می‌آید و دست دیگر پدر عروس را می‌گیرد. پیرمرد با کمری خمیده بلند می‌شود و دست دختر و دامادش را می‌گیرد. قبل از آنکه دست عروس و داماد را روی هم بگذارد، از خانواده دو طرف می‌خواهد صلواتی بلند بفرستند.

هم زمان با بلند شدن عطر صلوات، دست دو جوان را به هم می‌دهد. بعد رو به داماد با بغض می‌گوید: این دختر پاره تن من است. همه دار و ندار من و مادرش همین دو دختر ند که امروز یکی از آن‌ها را به دست شما می‌سپارم. خدا و امام رضا (ع) پشت و پناهتان باشد پسرم.

پدر عروس را برای لحظه‌ای کنار می‌کشم. می‌گوید: بار اول است که به این رواق آمده است و تعریف می‌کند: خود ما نزدیک به ضریح خطبه خواندیم.

خواهرم هم که سال ۶۷ عقد کرد، درست بالای سر حضرت و نزدیک به ضریح بود. پسر بزرگم را حدود سی سال پیش در دارالولایه عقد کردیم و بعد به دفترخانه رفتیم.

او به برکت زندگی دختر جوانش امیدوار است؛ زیرا معتقد است امام رضا (ع) هیچ کس را بی نصیب از خانه اش برنمی گرداند.

اولین مهمانی پای سفره حضرت

اولین زیارت مشترک برخی از عروس و داماد‌هایی که تازه به عقده هم درآمده اند، لحظاتی پس از بلند شدن از پای سفره شروع می‌شود. البته قبل از آن یکی از خدام خانم با چند شاخه گل و بسته‌های نبات متبرک به سراغ زوج‌های جوان می‌رود.

نامش فردوس است و از خادمان شیخ طوسی است. می‌گوید: «این بسته‌های متبرک را خدام حرم مطهر رضوی برای هدیه دادن به زوج‌های جوان آماده کرده اند.»

البته عروس و داماد‌هایی که خطبه آن‌ها جاری شده، سوای این هدیه، میهمان سفره حضرت هم می‌شوند و به نوعی امام رضا (ع) اولین کسی است که آن‌ها را پاگشا می‌کند.

خانم فردوس روایت پیوند‌های آسمانی این رواق را همچون شیرینی عروسی، شیرین توصیف می‌کند و می‌گوید: ۱۰ سالی است که خادم حرم مطهر رضوی هستم و خاطرات بسیاری از مراسم عقد زوج‌های جوان دارم.

چند ماه قبل رواق زیاد شلوغ نبود و فقط سه خانواده برای خواندن خطبه عقد در رواق حضور داشتند. معمولا عروس‌ها و داماد‌ها بعد از خواندن خطبه خوشحال هستند، اما آن روز عروس یکی از خانواده‌ها بعد از مراسم خیلی گریه کرد.

بعد که از همراهانش علت را پرسیدم، گفتند مادر عروس خانم تابستان سال قبل به خاطر کرونا فوت کرده و امروز نبوده است تا دخترش را در لباس سپید عروسی ببیند.

- نیم ساعت قبل و بعد از اذان به دلیل برگزاری نماز جماعت امکان برگزاری مراسم عقد وجود ندارد؛ برای همین از دارالحجه بیرون می‌آیم. آفتاب در آستانه غروب است. نور ریسه‌ها خودنمایی می‌کند. چند نفر از خدام جوان فرش‌ها را داخل صحن پهن می‌کنند تا صف‌های نمازگزاران یکی یکی مرتب شوند برای قدقامت زائران و مجاورانی که میانشان چند نوعروس است و چند نوداماد.